نویسه جدید وبلاگ
مطلب جدید من در اخبار مازندرانتاثیر گردشگری بر رونق صنایع دستی در استان مازندران- دایی ذوالفقار مردی با ذوق که به خوبی به این تاثیر پی برد
بررسی آمارهای مربوط به بازدید گردشگران از مراکز تولید صنایع دستی، نشانگر آن است که صنایع دستی یا هنرهای صناعی که یکی از مظاهر فرهنگی و هنری محسوب می شود، می تواند عامل مهم و حتی موجبی برای جلب و جذب گردشگران به حساب آید، همچنین رونق گردشگری در منطقه موجب احیای صنایع دستی گردد. چرا که هر اثر صنایع دستی بازگو کننده ی خصوصیات تاریخی، اجتماعی و فرهنگی یک کشور و حتی منطقه و محل تولید است و می تواند در شناساندن هنر اصیل و بومی و فرهنگ نقش اساسی ایفا کند. بررسی های سه دهه ی پایانی قرن بیستم میلادی تا به امروز، این واقعیت را مطرح کرده است که خرید سوغات آن هم سوغاتی ماندگار و با هویت که ضمنا نشانه ها و علائم و نمادهایی از مکان و موضوع بازدید را به همراه داشته باشد، نه تنها تکمیل کننده ی سفر و بازدیدهای گردشگران است بلکه گاه جاذبه ای فراتر از مکان های تاریخی و باستانی در توریست ها ایجاد می کند بر اساس اطلاعات و دانسته های قبلی و یا در مواجهه با آثار زیبای صنایع دستی که ضمن دوام به واسطه ی برخورداری از نگاره ها، رنگ ها و رنگ آمیزهای سنتی، بومی و ملی، حکایتگر هویت فرهنگی و نشانه ای گویا از مناطق مورد بازدید است، به سرعت جلب و جذب چنین آثاری می شوند تا ارزنده ترین هدیه، مناسب ترین سوغات و بهترین ره آورد سفر را برای خانواده، دوستان و آشنایان فراهم آورند.
صنایع دستی در مازندران همچون دیگر قسمت های ایران قدمت زیادی دارد. یکی از این صنایع دستی که منطبق بر نوع اقلیم و جغرافیای مازندران بوده و امروزه تقریباً در حال فراموشی است، هنر لاک تراشی یا چوتاشی (کچه تاشی) است که در گذشته در مناطق جنگلی و روستایی مورد توجه پیشروان بوده و انواع ساخته های آن بر اساس نیاز روزمره رشد یافته و ساخته می شده است. امروزه اگرچه صنایع دستی زاده دنیای مدرن است و بسیاری از صنایع که امروزه از آن صحبت می کنیم همچون لاک تراشی در چرخه زندگی مردمان عصر خود کاربرد داشته اما امروزه به عنوان یک اثر هنری و دارای ارزش زیبایی شناختی می توان از آن یاد کرد. و همچنین می توان جایگاه آن را بخش گردشگری استان مازندران مورد مطالعه قرار داد. در این اینجا ابتدا به طور مختصر این صنایع دستی را معرفی می کنیم و بعد به نمونه موردی از موجودیت یک کارگاه لاک تراشی در بلیران آمل که جزو مناطق نمونه گردشگری است می پردازیم.
هنر لاک تراشی همان ساخت ظروف و احجام چوبی سنتی با استفاده از چوب های جنگلی است که با نقوش اسطوره ای و الهام گرفته از طبیعت اطراف منقوش می کردند. با توجه به قدمت استان مازندران و به دلیل جنگل انبوه و گونه های مختلف درختان جنگلی، طبیعتاً لاک تراشی و استفاده بومیان از چوب قدمت بسیار طولانی دارد. در گذشته بومیان ساکن مناطق جنگلی به دلیل فراوانی پوشش گیاهی بیشتر نیاز خود را از چوب تهیه می کردند و رفته رفته در ساخت لوازم چوبی از تنه و ریشه درختان مهارت یافتند.
هنر لاک تراشی یک کار ابتکاری است و جنگل نشینان با شناختی که از انواع درختان جنگلی دارند برای ساخت مصنوعات چوبی از ریشه و چوب درختان خاصی مثل افرا، راش، ملج، توسکا، ممرز، شمشاد ، نم دار و انجیلی استفاده می کنند. ظروفی که از ریشه درختان تهیه می شود سبک تر و در مقابل سرما و گرما مقاوم تر است و ترک بر نمی دارد و در اثر ضربه به سادگی نمی شکند. لاک تراشان معتقدند ظروفی که از ریشه درختان تهیه می شود، اگر خوب نگه داری شود عمر مفید آنها حداقل بالای صد سال خواهد بود. در گذشته لاک تراشان لوازم مورد نیاز در منزل را از ریشه تحتانی درخت هایی که از ساقه با شیب ملایمی در خاک نفوذ کرده اند، استفاده می کردند، به نظر آنان قسمت تحتانی این نوع ریشه ها کمتر در معرض برف و باران قرار داشت. برخی از ظروف تهیه شده از این راه عبارتند از: لاک جولِه، کِلز، تَلم، لاک دانه پاش، قندچوله، تنباکو چوله، قاشق ، مَلاقه، کَترا.
لاک: به ظرف بزرگی گفته می شود که لبه آن رو به داخل جمع شده و معمولاً از آن برای خوردن غذا استفاده می کردند. جوله: این وسیله شبیه پارچ است که در اندازه های متفاوت ساخته می شد. کاربرد اصلی اش برای دوشیدن شیر و نگه داشتن انواع مواد لبنی بود و با نقشه های مارپیچ و زنجیره ای طراحی می شود. نوع بزرگ آن مندر نام دارد که ظرفیت آن 18 کیلوگرم است. دانه پاش: به جای سینی برای پاک کردن برنج و حبوبات بکار می رود. کلز: از این وسیله چوبی به جای ملاقه برای هم زدن شیر و سرد کردن شیر استفاده می شود. در مناطق مختلف نام های گوناگونی دارد. در رامسر گیال، در بخش مرکزی کلز و کیلز و در منطقه گرگان کمچه لز می گویند. کچه یا کترا: همان قاشق است و از ساقه یا شاخه شمشاد ساخته می شود که در کنار وسایل امروزی همچنان کاربرد دارد. گیله لاک: به عنوان پیمانه استفاده می شود و حدود 6 کیلوگرم شالی یا جو و 7/5 کیلوگرم گندم ظرفیت دارد. عصا: از چوب درخت آزاد یا ازدار به نام محلی ساخته می شود. قندچوله: برای خرد کردن قند بکار می رود. تنباکو چوله: به عنوان ظرف تنباکو مورد استفاده قرار می گیرد. سیرکوب: در اندازه های متقفاوت ساخته می شود. در قدیم از این ظرف برای کوبیدن و خرد کردن نیز استفاده می شد.
از انواع مختلف این وسایل چوبی نام برده شده بیشتر آن ها امروزه کاربردی نیستند و در این میان ملاقه، کترا و قاشق کاربردی بوده و دیگر موارد با توجه به تغییر سبک زندگی مردمان می توان به عنوان وسایل تزیینی که دارای بار معنایی از شیوه و وضعیت زندگی مردمان بومی و سنتی مازندران است، عرضه گردد.
یکی از مناطقی که هنر لاک تراشی در آن امروزه به این
شیوه در جریان است، روستای بلیران آمل می باشد که در فاصله 15 کیلومتری جنوب شرقی
شهرستان آمل قرار گرفته است. اگرچه در سالهای اخیر بدلیل کمبود امکانات و و زیر
ساخت های مناسب تعداد زیادی از مردم این روستا به شهر مهاجرت نموده اند. در صورتی
که در این روستا آثار تاریخی و فرهنگی و همچنین مناظر طبیعی و دیدنی مشاهده می
گردد، که در نوع خود بی نظیر است. روستای مذکور بافت روستایی خود را تا حدی حفظ
کرده است. همچنین موجودیت آثار تاریخی و فرهنگی مانند سقانفار و یا تکیه هایی از
دوره قاجار در این روستا وجود دارد که می توانند بسیاری از گردشگران را به خود جذب
کند. در بالا دست این روستا نیز گروه دیرینه شناسی از دانشگاه تهران و کشور فرانسه
به این منطقه عزیمت نموده که آثاری مربوطه به دوره پارینه سنگی جدید کشف نموده اند.
در جنوب روستا آثار طبیعی از قبیل : منطقه لارو سر، گرم رود یا به اصطلاح عامه
گرو، منطقه جفت سنگ، منطقه لاله زار مشاهده می شود، که نشان از پتانسیل بالا این
منطقه در جذب گردشگر دارد و امروزه نیز گردشگران فراوان در زمینه طبیعت گردی را به
خود جذب کرده است. با عبور از کوچه های این روستا که با معماری بومی منطقه مازندران
به زیبای در دل جنگل خودنمایی می کند به کارگاه لاک تراشی دایی ذوالفقار می رسید.
ایشان با توجه به وجود گردشگر این منطقه و با استفاده از ذوق و سلیقه خود بسیاری
از این وسایل چوبی را که در گذشته کاربردی بود به شکل صنایع دستی و هنری تزیینی در
آورده و به گردشگران عرصه می کند که در این میان جوله و کلز بیشتر از دیگر انواع
وسایل چوبی مورد پسند گردشکران می باشد. البته جای بسی خوشنودی است که فرزندی از
ایشان هنر پدر را فرا گرفته و به ایشان به این امر کمک می کند زیرا امروزه اکثر
فرزندان با توجه به عدم حمایت لازم از هنرمندان در عرصه صنایع دستی تمایلی به
ادامه حرفه پدری ندارند و این شاید دلیل اصلی فراموشی بسیاری از حرفه های دستی از
استان باشد و از دیگر دلایل فراموشی این صنایع عدم توجه به آموزش و تربیت هنرجویان
در سطح استان است.
به طور کلی در این منطقه با توجه به وجود پتانسیل های فراوان برای جذب گردشگر، دایی ذوالفقار با ذوق و بینش درستی از وضعیت موجود حاصل از حضور گردشگر در روستای بلیران به تولید و عرضه وسایل چوبی به شکل تزیینی پرداخت و موجب رونق این هنر شد. امید است دیگر صنایع دستی مازندران همچون نمد مالی، چادر شب بافی، سفالگری و .... در سایه حمایت مسئولین و ذوق و استعداد هنرمندان رونق یافته و از فراموشی آن ها جلوگیری شود.
